Met een spiekbriefje in z’n hand staat Jef Rijsbergen vrijdagmiddag in het Leidse gemeentehuis, daar opent wethouder Yvonne van Delft de reizende tentoonstelling ‘FEMICIDE’ van stichting Open Mind. Het publiek, dat voornamelijk bestaat uit nabestaanden, luistert aandachtig naar het indringende verhaal over zijn dochter Linda, die in 1993 door haar ex-vriend werd vermoord. Linda werd slachtoffer van femicide, net zoals de twaalf andere vrouwen die centraal staan in de expositie.
Onevenredig
“We moeten als mannen een mentaliteitsverandering ondergaan, vrouwen zijn niemands bezit”, is de boodschap die Rijsbergen deze middag wil meegeven. Hij wijst op de harde realiteit; vrouwen worden onevenredig vaak het slachtoffer van dodelijk partnergeweld, vooral wanneer zij een relatie willen beëindigen. Dit tragische lot trof ook de vrouwen wiens verhalen en portretten te zien zijn op de expositie op het Garenmarktplein. Alle dertien verloren hun leven nadat zij door hun partner of ex-partner werden vermoord.
Dit fenomeen, bekend als femicide, is een vorm van gendergerelateerd geweld. Het is het doden van een vrouw vanwege haar gender. In Nederland wordt elke acht dagen een vrouw vermoord, en in 60 procent van deze gevallen is de dader haar (ex-)partner.
Machtsverhoudingen
Femicide, zoals projectleider Guusje Veenhoven van Open Mind uitlegt, is geworteld in ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Zij verwijst naar relaties waarin traditionele genderrollen prevaleren, waarbij vrouwen als eigendom worden beschouwd of waarbij mannen zich de baas voelen over hun partner. Vanuit deze denkbeelden legitimeren daders vaak hun gewelddadige gedrag, en deze diepgewortelde overtuigingen spelen een cruciale rol bij femicide. “Laat je kinderen weten dat mannen en vrouwen gelijk zijn aan elkaar, en dat de ene niet meer macht heeft dan de ander”, is dan ook de boodschap die nabestaande iedereen willen meegeven, zegt Veenhoven.
Rode vlaggen
Met de tentoonstelling wil Open Mind slachtoffers een gezicht geven en mensen bewustmaken van femicide. Veenhoven merkt op dat de term nog bij weinig mensen bekend is. De expositie richt zich daarom voor een groot gedeelte op preventie. Een centraal thema is het herkennen van ‘rode vlaggen’, signalen die vaak voorkomen in gewelddadige relaties en die vaak vooraf gaan aan femicide. “In elk verhaal duiken die rode vlaggen op, die uiteindelijk tot een fatale afloop hebben geleid”, vertelt Veenhoven.
Naast de foto’s en verhalen van de slachtoffers staat er een bord dat uitlegt wat deze rode vlaggen zijn. Het gaat om gedragingen die onder ‘intieme terreur’ vallen, zoals stalking, doodsbedreigingen, gedwongen seks, en extreme angst bij het slachtoffer voor haar eigen leven of dat van haar kinderen. Veenhoven hoopt dat mensen hierdoor leren deze signalen te herkennen en in actie komen wanneer dat nodig is. Ook wethouder Yvonne van Delft moedigt dit aan, “Kijk niet weg als je iets ziet, bemoei je er gewoon mee”, stelt ze.
Emotionele herdenking
Na de opening in het stadhuis verplaatst de ceremonie zich naar de Garenmarkt, waar Jef Rijsbergen samen met zijn vrouw de foto van hun dochter Linda onthult. Bij elk portret legt hij een witte roos neer. Het grote verdriet is voelbaar, nabestaanden staan hier oog in oog met de met beelden van hun geliefden, op de foto’s lachend en in de bloei van hun leven.
Onder de nabestaande is ook Jaap, de stiefvader van de in 2013 vermoorde Nalini. Hij vindt eigenlijk dat “het woord stiefvader uit de Dikke van Dale zou moeten verdwijnen”, want voor hem voelde Nalini als zijn eigen dochter. Zelfs na elf jaar blijft de wond die haar verlies achterliet duidelijk zichtbaar.
“Ik ben ontzettend blij dat het nu eindelijk eens in Nederland onder de aandacht wordt gebracht…eindelijk”, zegt hij geëmotioneerd. Hij vertelt hoe Nalini’s zaak lange tijd niet serieus werd genomen door de politie, ondanks meerdere aangiftes van huiselijk geweld. “Jullie zitten vanavond gewoon weer met z’n tweeën op de bank”, kreeg Nalini te horen toen ze aangifte deed. Haar situatie kreeg geen prioriteit, totdat het te laat was.
Ondanks alles koestert Jaap de mooie herinneringen aan zijn tijd met Nalini. Hij herinnert zich Nalini als een zachtaardige vrouw die hem vaak aan het lachen maakte, en hij kijkt met plezier terug op de dagen waarop hij samen met haar en zijn kleinzoon op pad ging. “Ik denk liever aan de mooie momenten dan aan alle narigheid,” zegt hij met een glimlach.
Meldpunt
Van Delft legt uit dat de keuze voor de tentoonstelling op de Garenmarkt in Leiden bewust is gemaakt vanwege de zichtbaarheid van deze locatie. Het is een centraal punt waar veel Leidenaren voorbij komen, en volgens Van Delft “nodigt het uit om even stil te staan.” Zo krijgt femicide een prominente plek in het Leidse straatbeeld, wat extra betekenisvol is, aangezien huiselijk geweld vaak juist verborgen blijft.
Nabestaande Jef, vraagt daarnaast om meer actie en roept de gemeente op om een meldpunt voor femicide op te richten. “Maak er maar wat geld voor vrij,” zegt hij vastberaden. Van Delft laat weten dat zij heeft beloofd om hier naar te gaan kijken en terug komt op zijn vraag.
De tentoonstelling van Open Mind is tot 15 november op de Garenmarkt te zien. Hierna zal de expositie tentoongesteld worden in Den Haag.
Telefoon Redactie
071 - 5425160
