Ted Bundy, Jack the Ripper, Jeffrey Dahmer en… Goeie Mie. Deze Leidse gifmengster uit de 19e eeuw hoort zeker thuis in dit rijtje seriemoordenaars. Ze vergiftigde 65 buurtgenoten, waarvan er zeker 23 de dood vonden. Wie was Goeie Mie? Dat probeerde schrijver Stefan Glasbergen uit te zoeken.
Schrijver Glasbergen dook in het leven van Mie, ofwel Maria Catharina Swanenburg (1839-1915) en schreef het boek ‘Goeie Mie, Biografie van een seriemoordenares’.
‘Mie Swanenburg kreeg de naam Goeie Mie omdat ze heel veel voor haar buurtgenoten deed’, vertelt Stefan. ‘Je moet begrijpen dat de meeste mensen hier in Leiden echt heel arm waren. De mensen werkten zes dagen in week, wel 12 tot 14 uur per dag. Maar ze werden verschrikkelijk slecht betaald.’
‘Echt zo’n buurvrouwtje’
De kindersterfte in die tijd was gigantisch. ‘Een vierde van de kinderen haalde hun vijfde verjaardag niet. Dat was niet alleen hier in Leiden in de 19 eeuw, maar ook in veel andere Hollandse steden.’
‘Mensen hielpen elkaar, dus voor je buren zorgen, dat is wat je hoorde te doen. Mie was echt zo’n buurvrouwtje waar je bij kon aankloppen als je wat nodig had. Op de kinderen passen, helpen in het huishouden, vandaar de bijnaam Goeie Mie.’
Van koffie tot escape room
Opvallend is dat Goeie Mie nog steeds wereldberoemd is in Leiden, maar daarbuiten wat minder. Zo vind je in de winkels van Leiden Goeie Mie bonbons, Goeie Mie gin, Goeie Mie koffie, er is een Goeie Mie escape room en ga zo nog maar even door. Het verhaal van Goeie Mie houdt de Leidenaren na ruim 140 jaar nog steeds vast.
‘Volgens mij komt die fascinatie vooral doordat het een verhaal is dat nogal tot de verbeelding spreekt. Daar komt ook bij dat er Leidenaren zijn die op de één of andere manier iets met deze geschiedenis te maken hebben.’
‘Ik heb bijvoorbeeld mensen gesproken die een voorouder hebben gehad die slachtoffer was, afstamden van een agent die haar had gearresteerd of zelf nakomelingen van Mie waren.’
Het motief van Mie was geld. Van elk slachtoffer ontving zij een soort levensverzekering. Toentertijd kon je een levensverzekering of begrafenisfonds afsluiten op iemand anders. Dat deed Mie, maar om aan dat geld te komen, moesten de mensen wel dood.
Niemand in de omgeving van Mie was veilig. Ze vergiftigde zelfs haar eigen familieleden zoals haar zwager en schoonzussen, neven en nichten.
Zeer giftig goedje
Mie vergiftigde de mensen met arsenicum. In die tijd zat dat in een goedje dat men op de muur smeerde tegen luizen. Arsenicum is zeer giftig. Een kwart aspirientje is al dodelijk. Sommige drogisten verkocht arsenicum stiekem onder de toonbank. Mie deed de arsenicum onder meer door de pap en koffie.
Een vergiftiging met arsenicum is niet mals. Je krijgt verschrikkelijke hoofdpijn en wordt overgevoelig voor licht. Overal doet het pijn. Je begint verschrikkelijk te braken en je krijgt ook last van hele dunne diarree. Dat is eigenlijk de belangrijkste doodsoorzaak, want je houdt gewoon niks binnen.
Slachtoffers lagen dagen te creperen
‘We kennen slachtoffers die dagen hebben liggen creperen voordat ze overleden, maar er zijn ook voorbeelden van mensen die binnen 24 uur dood waren. Daarbij zag je in Leiden, zelfs jaren na haar arrestatie, mensen kreupel rondlopen door de vergiftiging van Goeie Mie.’
Mie heeft vele jaren haar familie en buurtgenoten kunnen vergiftigen, Glasbergen snapt wel hoe het komt dat ze zo lang onder de radar bleef. ‘De medische zorg eind 19e eeuw is slecht in Leiden. Artsen komen zelden thuis bij de mensen in de armere wijken. Mie was de verzorger van haar eigen slachtoffers. Ze bleef vaak bij ze, terwijl de mensen crepeerden van de pijn.’
Ook werd er in die tijd nauwelijks gekeken naar de doodsoorzaak. Totdat er twee gezinnen uit één straat slachtoffer werden. ‘De families Hamerling en Frankhuizen. Zij zien wel een arts, dokter Rutgers van der Loeff, die wel goed kijkt en vergiftiging ziet.’
‘Die arts zegt dan: wacht eens even, twee vergiftigingsgevallen in dezelfde straat, hier moet wat mis zijn. Hij schakelde de politie in.’
Veertien lijken opgegraven
Om precies te weten hoeveel slachtoffers ze heeft gemaakt werden 16 lichamen onderzocht, 13 daarvan moesten opnieuw opgegraven worden. ‘Moet je je voorstellen wat een verschrikkelijke klus dat was. Vele slachtoffers waren al jaren dood en in verre staat van ontbinding.’
‘Saillant detail is dat al het ongedierte rondom de slachtoffers ook dood is. Hoogleraar anatomie Teunis Zaaijer krijgt de opdracht om met scheikundige proeven te bewijzen dat er in dat menselijk weefsel arsenicum zat en wel in zo’n mate dat dat de doodsoorzaak was. Dat is bij alle veertien lichamen gelukt.’
Hele gezinnen tegelijk
Doordat Mie als verzorgende vaak betrokken was bij de slachtoffers en vele verzekeringen had afgesloten op haar buurtgenoten, begon zij als dader op te vallen. ‘Daarbij werd ze ook roekeloos, alsof ze niet meer kon stoppen. Ze vergiftigde op een gegeven moment hele gezinnen tegelijk. Ook bij mensen waar ze geen verzekering had afgesloten.’
Het proces tegen Goeie Mie begon op 23 april 1885 en trok veel aandacht. Maandenlang hadden kranten bericht over de moorden en de voortgang van het onderzoek, waardoor de verhalen over Mie bijna een mythische status kregen. Toen het proces van start ging, was de rechtszaal dan ook tot de nok gevuld. Zelfs de New York Times berichtte over deze zaak.
Mie veroordeeld door overweldigend bewijs
Haar eigen advocaat concludeerde dat er ‘nooit een groter onmens op de bank der beschuldiging’ had gezeten en dat hij zijn taak met ‘walging en afgrijzen’ had aanvaard. Zijn rol bleek echter beperkt: de bewijzen tegen Mie waren overweldigend en ze had enkele moorden al bekend.
Mie werd veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf, die ze grotendeels uitzat in de vrouwengevangenis van Gorinchem. Daar overleed ze in 1915.
Lokale legende
Opvallend is dat het verhaal van Goeie Mie in Nederland niet zo bekend is, maar in Leiden juist wel. ‘Goeie Mie is echt een lokale legende. Maar ondertussen is het ook wel een hele tijd geleden natuurlijk. Dus we zijn haar een beetje vergeten.’
Telefoon Redactie
071 - 5425160
