Drie jaar geleden begon de dag in Oekraïne zoals elke andere. Mensen stonden op, gingen naar hun werk en leefden hun leven, zonder te weten dat alles in één klap zou veranderen. Met die gedachte opent Gerard Bartels het symposium in de raadszaal van het Leidse stadhuis. Tientallen mensen zijn samengekomen om zich te verdiepen in de humanitaire gevolgen van oorlog. Onder leiding van Guido Rijnja spreken verschillende experts over trauma, veerkracht en de manier waarop samenlevingen omgaan met conflict.
Van taboe naar erkenning
Trauma is niet altijd erkend geweest. Historicus Arjen van Lil neemt de aanwezigen mee door de geschiedenis van oorlogstrauma’s. Lange tijd werd het niet serieus genomen: artsen in de vorige eeuwen zagen het als een teken van zwakte. Pas na de Tweede Wereldoorlog veranderde dat. Trauma werd niet langer als lafheid afgedaan, maar erkend als een serieuze psychische wond. Dit leidde tot beleid en behandelingen die veteranen en slachtoffers van oorlog beter konden helpen.
Maar erkenning betekent nog niet dat een trauma makkelijk te verwerken is. Erik Sengers, hoogleraar Catholic Theology, gaat verder in op de overweldigende impact van oorlog op de mens. “Ook in oorlogstijd geldt: het leven gaat door”, legt hij uit. Mensen blijken veerkrachtig en passen zich aan, maar dat betekent niet dat ze ongeschonden blijven. De vraag is dan: hoe verwerken mensen hun ervaringen? Velen worstelen met de balans tussen liefde en woede, tussen verdergaan en vastzitten in het verleden. Veteranen die Sengers spreekt, vertellen vaak over de last die ze dragen. “Ik vraag ze dan: welk verhaal geef jij jouw lijden?” Want hoe iemand zijn pijn benoemt, bepaalt mede hoe hij ermee omgaat.
Een verdeelde samenleving
Toch gaat het verwerken van oorlog verder dan het individu. Volgens Sengers heeft Nederland een ander probleem: een gebrek aan collectieve verbondenheid. “Er is weinig positieve verbinding tussen groepen”, zegt hij. In tijden van crisis of oorlog is juist dat cruciaal. Hoogleraar en schrijver Gabriël van den Brink sluit zich daarbij aan. “Als er oorlog uitbreekt, heb je elkaar nodig.”
Dat Nederland tachtig jaar vrede kent, is volgens hem geen garantie voor de toekomst. Jongere generaties groeien op zonder directe ervaring met conflict en zien oorlog als iets uit het verleden. Maar die luxe betekent niet dat oorlog hier niet kan uitbreken. “Wij Nederlanders zien het nut van oorlog niet zo, maar dat betekent niet dat anderen er niet anders over denken” waarschuwt Van den Brink.
En als een oorlog zich aandient, hoe goed zijn we dan voorbereid? Volgens Van den Brink is dat een zorgwekkende vraag. Mentaal en praktisch schiet Nederland tekort. “Tien jaar geleden hadden we al moeten beginnen met voorbereidingen”, stelt hij. In 2008 liet Poetin al doorschemeren dat hij Oost-Oekraïne als Russisch grondgebied beschouwde. Toch sloeg Europa die waarschuwingen grotendeels in de wind.
Een land zonder gezamenlijke geschiedenis
Journaliste Helga Salemon plaatst de situatie van Oekraïne in een historisch perspectief. “Sinds 1991 is Oekraïne een onafhankelijk land, maar het kent geen collectieve geschiedenis”, legt ze uit. Het gebied heeft door de eeuwen heen tot verschillende rijken behoord, wat de nationale identiteit complex maakt. Deze verdeeldheid speelt een rol in de huidige situatie en beïnvloedt de manier waarop de oorlog wordt gevoerd en beleefd.
Waakzaam blijven
Het symposium laat zien dat oorlog niet alleen fysieke verwoesting brengt, maar ook diepe psychologische en maatschappelijke sporen nalaat. De erkenning van trauma, de verbondenheid binnen een samenleving en de mate van voorbereiding bepalen hoe een land een crisis doorstaat. Nederland leeft al tachtig jaar in vrede, maar de wereldgeschiedenis laat zien dat stabiliteit nooit vanzelfsprekend is. Oekraïne herinnert ons eraan hoe kwetsbaar vrede kan zijn en hoe belangrijk het is om als samenleving voorbereid te blijven – zowel mentaal als praktisch.
Gabriël van den Brink in gesprek met verslaggever Janna Verwer.
Telefoon Redactie
071 - 5425160
