Meer dan duizend deelnemers aan eerste Bevrijdingsloop: 'Boven verwachting'

Meer dan duizend mensen namen zaterdag 3 mei deel aan de eerste editie van de Bevrijdingsloop in Leiden. “Boven verwachting” noemde Caecil van Harteveld van de organisatie dat in de loop van de middag.

Met start en finish bij molen De Valk was er een wandeling van vijf kilometer uitgezet. Deze leidde langs allerlei plekken die tijdens, of kort na, de Tweede Wereldoorlog een rol speelden. Niet alleen plekken waar gruwelijkheden plaatsvonden en slachtoffers vielen maar ook plekken waar, in woorden of daden, verzet werd gepleegd. Het voert te ver om al die plekken in dit artikel te behandelen, daarom een selectie.

Bevrijdingsmonument
In 1956 werd een Commisie ingesteld voor het oprichten van een permanent monument. Beeldhouwer Pieter Starreveld kreeg de opdracht. Hij ontwierp een beeld van een staande vrouw met in haar hand een bloesemtak, als symbool van het stervende en weer ontluikende leven. In de tak  is het contour van de vredesduif zichtbaar. De lichaamshouding van de vrouw, met de blik naar achteren terwijl ze een stap naar voren zet, verwijst zowel naar bezinning over de oorlog als vooruitgang in het leven.
Het monument werd in 1957, aansluitend aan de Nationale Dodenherdenking, onthuld door de Leidse burgemeester Van Kinschot.

Academiegebouw
Op 21 november 1940 werden op bevel van de Duitsers alle Joden die in het onderwijs werkten, ontslagen. Dat lot trof onder andere professor Eduard Meijers. Dat leidde op 26 november tot een vlammende protestrede van zijn leerling en collega Rudolph Cleveringa. In die rede, gehouden in het Groot Auditorium van het Academiegebouw aan het Rapenburg, sprak hij zich openlijk uit tegen deze anti-Joodse maatregel. De aanwezige studenten gaven hem na afloop een staande ovatie en zongen het Wilhelmus.
Op hetzelfde moment hield professor Ton Barge een protestrede waarin hij de rassenleer (met het superieure Arische ras) onhoudbaar verklaarde. Minder bekend is de protestrede van theoloog en professor Lambertus van Holk. Ook hij uitte zijn onvrede over de nazi’s en gaf daarna een college over de Joodse geleerde Spinoza.
Cleveringa werd door de Sicherheitspolizei opgepakt en tot in de zomer van 1941 opgesloten in de gevangenis van Scheveningen. In 1944 werd hij nog enige tijd als gijzelaar geïnterneerd in Kamp Vught.
Bij het Academiegebouw staat een monument ter herinnering aan de protestredes van Cleveringa, Barge en Van Holk. Verder leven de namen van de eerste twee nog voort in de Cleveringaplaats en Bargelaan in Leiden en in de Cleveringalaan in Oegstgeest. In die laatstgenoemde plaats overleed Cleveringa in december 1980.
Ook bij het Academiegebouw: het monument Praesidium Liberatae Libertatis, Bolwerk van de Herwonnen Vrijheid in het Nederlands. Dat beeld werd in november 2012 onthuld toen de oud-studenten van het Leidsch Studenten Corps vierden dat ze vijftig jaar eerder, in 1962 dus, aan hun studie aan de Universiteit Leiden waren begonnen. Dat ze in 1962 in vrijheid konden gaan studeren was, toen ze rond 1944 werden geboren, geen zekerheid.

Minerva
Het boek, de film en de musical Soldaat van Oranje kent vrijwel iedereen. En dus ook de naam van Erik Hazelhoff Roelfzema. Iets minder bekend is de naam Ernst de Jonge, in de film Guus geheten. We spraken met Diederik Bakker van Minerva over De Jonge. “Ernst de Jonge was, net als Erik Hazelhoff Roelfzema, lid van het Leidse Studentencorps, voor de oorlog. Ernst de Jonge was voorzitter van de vereniging, is ook voorzitter geweest van Njord, de roeivereniging, heeft ook in de Olympische Spelen geroeid. Hij is net voordat de oorlog uitbrak, is hij voor Shell gaan werken in Curaçao. Hij was ook opgeleid als geheim agent, volgens mij ook daarvoor al.”
De Jonge werd in de nacht van 22 op 23 februari 1942 door Erik Hazelhoff Roelfzema bij Katwijk met zijn marconist Evert Radema aan wal gezet. Hij had als opdracht de politicus Koos Vorrink er toe te bewegen naar Londen te komen en hij moest economische inlichtingen inwinnen en militaire spionage bedrijven.
Op 22 mei 1942 werd De Jonge, samen met twee andere verzetsstrijders gearresteerd. Hij werd naar Kamp Haaren gebracht, vandaar werd hij overgebracht naar Assen en later met een groep van 52 naar een concentratiekamp in Rawitsch. Van die groep gingen er 47 door naar Mauthausen. Ernst de Jonge bleef in Rawitsch achter en overleed daar in september 1944. Er is geen graf bekend. In 2011, toen De Jonge’s oudere broer Marien 100 werd, werd er geld ingezameld om op Sociëteit Minerva een plaquette ter nagedachtenis aan zijn broer te onthullen. Op de plaquette staat de volgende tekst:

Praeses Njord, Olympische Spelen 1936
Praeses Collegii 1937, Commissaris Sociëteit Minerva 1936
Geheim Agent WO II, verraden en omgebracht, postuum Bronzen Leeuw
Jhr mr Ernst de Jonge 1914-1944

Indië monument
Nog nauwelijks van de bezetting bekomen, werden er Nederlandse militairen uitgezonden naar Nederlands-Indië. Voor de 26 Leidse militairen die daar tussen 1946 en 1952 sneuvelden, werd in oktober 1999 een monument opgericht. Het monument staat bij molen De Put omdat vanaf die plek de Leidse mannen vertrokken. Het monument beeldt drie mannen in burgerkleding uit, tussen hen in een leegte: de leegte van de gevallen kameraad. Eronder staat de tekst “Een afscheid zonder thuiskomst.”
De Stichting Militair Indië Monument organiseert jaarlijks een herdenking bij dit monument. De herdenking is in het leven geroepen nadat teruggekeerde militairen met pensioen gingen en zich realiseerden dat ze hun geschiedenis wilden delen met anderen.

Pieterskerk
Toen Leiden op 3 oktober 1574 werd ontzet, gingen de inwoners massaal naar de kerk om God te danken voor de vrijheid en het eten dat er weer was, na 131 dagen van honger. Deze dankdienst is de oudste traditie van het feest van Leidens Ontzet en wordt elk jaar gehouden.
Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de dienst gehouden. Dominee Touw hield een preek waarin hij de kracht van de Leidenaren prees tijdens het langdurige Beleg. Daarmee verwijzend naar de Nederlanders die onder het juk van de Duitse bezetter overeind probeerden te blijven.
Tijdens de oorlog zorgde koster Willem Rameau ervoor dat het grootzegel van de universiteit en de beide staven van de pedel werden verstopt in de grafkelder van de theoloog Johannes Coccejus (1603-1669). Eind 1944 of begin 1945 werden onder de kerkvloer ook wapens van de Binnenlandse Strijdkrachten verborgen. Ook sliepen er enige tijd ongeveer dertig onderduikers.
Tijdens de Bevrijdingsloop trad het Musicalgezelschap Otis op in de Pieterskerk.

Paul Aalbers praat met Caecil van Harteveld over de Bevrijdingsloop.

Naderhand bleek dat niet iedereen de medaille had opgehaald en bleven er zelfs nog een paar over.

Paul Aalbers praat met Diederik Bakker van Minerva over Ernst de Jonge en Rudolph Cleveringa. En je hoort een gedeelte van het optreden van Musicalgezelschap Otis in de Pieterskerk.

 

 

Leiden Maatschappij Nieuws