Op de Bio Science Campus in Leiden liggen 27 ogenschijnlijk doodgewone slootjes. Maar schijn bedriegt: dit ‘levend lab’ dient als decor voor het onderzoek naar onder andere thiacloprid. Thiacloprid is een zogenoemde neonicotinoïde: een chemische stof verwant met nicotine. In de volksmond heet het ook wel ‘bijengif’, omdat het bekend staat om haar schadelijke effecten op insecten.
Maar het probleem gaat veel verder dan insecten op het land. Uit het Leidse onderzoek blijkt dat zelfs lage concentraties van het middel – hoeveelheden die binnen Europese en Amerikaanse normen als veilig worden beschouwd – al kunnen leiden tot grote schade in sloten. Insecten verdwijnen, voedselketens raken verstoord, schadelijke algen floreren en de hele balans van het ecosysteem gaat onderuit. “Bij die concentraties zou het waterleven gewoon moeten functioneren”, zegt ecoloog Henrik Barmentlo, die het onderzoek leidde. “Maar dat doet het niet. En dat is schokkend.”
Wat de onderzoekers zagen, is bijna als een spannende natuurfilm die achteruit wordt afgespeeld. De dieren die normaal zorgen voor een schone slootbodem, sterven uit. Algen, die doorgaans in toom worden gehouden door andere soorten, nemen het over en vormen dikke, drijvende matten aan het oppervlak. Hierdoor komt er minder licht en zuurstof in het water, stijgt de temperatuur en raakt de natuurlijke kringloop in de war. “Het hele ecosysteem raakt uit balans. Alsof de motor van een auto ineens hapert en dan helemaal uitvalt”, beschrijft Barmentlo.
Vlooienmiddel voor honden en katten
Wat veel mensen wellicht niet weten: dezelfde giftige stoffen die de sloot achter hun huis aantasten, zitten soms gewoon in huis-tuin-en-keukenproducten. Vlooienmiddelen voor honden en katten, bijvoorbeeld. “Die bevatten ook neonicotinoïden. Wat bij een hoge dosis slootleven vernietigt, smeren wij op onze huisdieren”, waarschuwt Barmentlo.
Eén van de grote producenten van thiacloprid is het chemieconcern Bayer. Hoewel het middel sinds 2020 grotendeels verboden is binnen de Europese Unie (EU), wordt het via zogenoemde ‘noodontheffingen’ soms nog wel gebruikt. En in verschillende landen buiten Europa is het nog altijd toegestaan.
Gemakzuchtige houding
Bayer blijft het gewoon produceren – en exporteren. Barmentlo: “We delen onze onderzoeksresultaten openlijk, ook met producenten. Maar een echte reactie blijft uit. De standaardreactie is: ja, maar dit gaat over sloten, dat is heel Nederlands. Alsof het dan niet telt.”
Volgens de Leidse ecoloog is dat een te gemakzuchtige houding. “De onderliggende boodschap van ons onderzoek is universeel: als je alleen kijkt naar individuele soorten in een lab, mis je het grotere plaatje. De interactie tussen soorten, dát is wat een ecosysteem maakt of breekt.” De onderzoekers pleiten voor strengere regelgeving en realistischere testmethodes. De huidige richtlijnen zijn gebaseerd op laboratoriumproeven met één enkele soort in een glazen potje.
In het echte leven draait het juist om de samenhang van honderden soorten. Die complexiteit werd tot nu toe nauwelijks meegenomen in de beoordeling van pesticiden. Met desastreuze gevolgen.
‘Kwalijk voor natuur én onszelf’
Barmentlo is duidelijk over wat er in zijn ogen moet gebeuren. “We moeten stoppen met deze groep middelen. De veiligheid die we denken te hebben, is een illusie. En zolang grote producenten de uitkomsten van dit soort onderzoeken negeren of bagatelliseren, is dat heel kwalijk”, vervolgt hij. “Niet alleen voor de natuur, maar uiteindelijk ook voor onszelf”.
Producent van de middelen Bayer is meerdere malen om een reactie gevraagd maar heeft niet gereageerd.
Telefoon Redactie
071 - 5425160
