Leiden gaat de namen van grachten en waterwegen officieel vastleggen. Dat idee leeft al lang in de stad, het werd in 2009 al bedacht, maar nu gaat het er echt van komen. Dat is belangrijk, want Leiden en water gaan al eeuwen hand in hand.
Leiden ontstond waar de Oude Rijn zich vertakte in kreken en vlieten. In de vroege middeleeuwen bracht het water handel, vis en vruchtbare grond. Toen de stad in de 12e eeuw stadsrechten kreeg, werden de eerste grachten gegraven. Niet om in te flaneren, maar om te varen, vissen en te lozen. Elk huis had een eigen aanlegplaats, een middeleeuwse variant van de oprit.
Catwalk van de elite
“De gracht was in de 14e eeuw de catwalk van Leiden”, zegt historicus Cor Smit terwijl hij onder een brug doorvaart. “De elite liet zich zien vanaf een boot. Maar onder dat theater dreef het alledaagse afval mee: slachtafval, textielverf, dode dieren. Romantisch was het allerminst.”
In de Gouden Eeuw werd Leiden omgeven door een brede singelgordel. Officieel voor verdediging, maar ook als statussymbool. Rijke burgers bouwden hun herenhuizen trots langs het water. Toch veranderden die statige singels langzaam in stinkende sloten. “In de 19e eeuw lagen er serieuze plannen om de grachten massaal te dempen”, vertelt Smit. Sommige verdwenen ook echt, zoals delen van de Lange Mare.
Eeuwenlang waren grachten de snelwegen van de stad. Goederen gingen per schuit, punteraars duwden zich voort zoals gondeliers in Venetië. Maar het water was ook drinkbron, wasplaats en blusvoorziening. “En ja, ook de poep ging er gewoon in”, zegt Smit met een verfijnd glimlachje.
De comeback van het water
Vanaf de 20e eeuw draaide de stad het roer om. Grachten werden schoongemaakt, singels opgeknapt en Leiden ontdekte het water opnieuw – nu als decor voor recreatie. Rondvaartboten, festivalvlotten en dobberende bierkratten bepalen tegenwoordig het beeld. Waarom dan dat namenproject? Tanja van Dijk-Roderijs van de gemeente: “We willen vooral duidelijkheid scheppen. Geen nieuwe fantasienamen, maar vastleggen wat er in de volksmond al eeuwen bestaat. Zodat iedereen in officiële bronnen de juiste naam kan vinden.”
Water onder de stenen
Wie goed kijkt, ziet dat Leiden nog altijd op water drijft. Onder de straten liggen resten van oude grachten. De Langebrug, ooit de Vollersgracht, werd pas in 1956 gedempt. Onder universiteitsgebouwen stroomt nog steeds de oude Vliet. “In sommige kelders hoor je het water klotsen”, zegt Smit.
Historische kaart Leidse grachten. (Bron: Erfgoed Leiden en Omstreken)
Telefoon Redactie
071 - 5425160
