Terwijl we discussiëren over stikstof en asfalt, sterft de insectenwereld langzaam uit. Dat is geen alarmisme, dat is realiteit. En als de insecten vallen, vallen ook de solitaire bijen – de ware ruggengraat van onze biodiversiteit. Kunstenaar Hans Kalliwoda zet daar iets levends tegenover: BijenTotems. Levend, omdat ze gevoed worden door buurtcompost; verbindend, omdat buren, planten en bijen er één systeem van maken.
“De bij is een vluchteling”, zegt Kalliwoda. “Het platteland is door pesticiden onbewoonbaar. De stad is hun toevlucht. Daarom noem ik ze refuBees. Kunst kan die opvang organiseren.” Op de Marislaan staat nu een 3D-geprinte reuzenversie van de klimopzijdebij – in het echt luciferdoosje-formaat, hier 12.000× uitvergroot. “Ze vliegt als laatste, in de herfst”, vertelt Kalliwoda. “Zes weken leven, dan overwinteren de larven. Ultieme timing.”
De klimopzijdebij kwam via Naturalis, werd met tienduizenden opnames 3D-gescand en vervolgens in zestig onderdelen geprint en gemonteerd bij 3D Orbit in Haarlem. “Alsof je met LEGO een natuurdocumentaire bouwt”, glimlacht 3D-ontwerper Vincent Koning. “Natuurgetrouw tot op de haartjes.”
Levend kunstwerk, levende buurt
De sokkel is een mini-ecosysteem: keukenafval erin, wormen erin, compost eruit, bloemen erop — bijen eropaf. “Het is circulair en sociaal”, zegt Kalliwoda. “Mensen zorgen voor wormen, wormen voor planten, planten voor bijen. Zo word je weer onderdeel van natuur.” Buurtbewoner Lotte Kastelein: “Precies hoe onze wijk is: samen en duurzaam. En ik leerde iets nieuws: sinaasappelschillen mogen er niet in. Zelfs bio zit vaak vol gif. Goed om te weten.”
Kunst die bestuift
Bioloog Koos Biesmeijer (Naturalis) noemt de totem ‘een krachtig verhaalobject’. “We kennen allemaal de honingbij, die in volken leeft maar de honingbij is eigenlijk de uitzondering – een gedomesticeerde vliegende kip”, zegt hij. “De wilde bijen doen het bestuivingswerk. En die redden het in steden vaak beter dan op het gifrijke platteland. Verhalen, zoals deze totem, zetten mensen wél in beweging.” Over doemdenken is hij helder: “Het is geen klap, maar een sluipende krimp. Juist daarom moeten we vandaag handelen.”
Stadsnatuur als natuurreservaat
Kalliwoda werkt al jaren aan BeeTotems for RefuBees: sociaal sculptuur op de grens van kunst en wetenschap. Eerder plaatste hij totems in Amsterdam en Salzburg; Leiden heeft nu een eigen wijkbij. Wethouder Ashley North: “Een levend kunstwerk dat mensen en natuur koppelt — precies waar Leiden voor staat. Zonder bijen valt de eco keten om. Dit helpt concreet én zichtbaar.”
Kalliwoda’s missie is groter dan één kunstwerk: “We hebben per soort wilde bij plekken nodig waar ze 100% kunnen nestelen en foerageren. Een spreidingsbeleid voor bijen, net als voor mensen. Dan kan de rode lijst krimpen. En dat is uiteindelijk toch best wel mooi licht.”
Techniek die raakt
3D-printfitter David van der Veld (Veldwerken) ziet techniek als hefboom voor bewustzijn. “Van CAD-tekening naar print, onderdeel voor onderdeel, materiaal dat buiten jaren meegaat — het is vakwerk”, zegt hij. “Maar belangrijker: het trekt de discussie het plein op. Iedereen ziet het. Iedereen kan meedoen.”
De BijenTotem in de Marislaan is geen beeld op een sokkel, maar een buurttool: hij composteert, verbindt en bestuift. Of, zoals Biesmeijer het samenvat: “Met bijen ben ik altijd blij. En als kunst helpt, vliegt het leven net wat verder.”
Telefoon Redactie
071 - 5425160
