De oever van het Valkenburgse Meer die ineens instort, een wandelaar die een boom aan de kant zo het water ingetrokken ziet worden. Vanuit het niets lijkt de dijk van het meer op doorbreken te staan. Maar was het wel zo onverwacht? Het Hoogheemraadschap van Rijnland had er in 2008 al voor gewaarschuwd. Waarom is er niets met die waarschuwing gedaan? Een reconstructie.
Het Valkenburgse Meer bestaat pas sinds de jaren zestig van de vorige eeuw. De provincie Zuid-Holland heeft zand nodig voor de vele woningbouwprojecten en wegen in de provincie. Het gebied achter de duinen kent een goede zandgrond. Het is mogelijk om hier kalkzandsteen van te maken. Dat is een steensoort die geliefd is in de bouw en voor bijvoorbeeld binnenmuren wordt gebruikt.
Bollengrond moet behouden blijven
Om de zandwinning mogelijk te maken, besluit de provincie om in de polders die achter de duinen liggen een aantal zandwin-plassen aan te leggen. Het Valkenburgse Meer is er een van, maar ook het Oosterduinse Meer in Noordwijk is een dergelijke zandwin-plas.
Omdat de gemeenten in de Bollenstreek aan het einde van de vorige eeuw zoveel mogelijk bollengrond willen behouden, wordt er besloten dat het Oosterduinse Meer niet verder mag uitbreiden. Maar er is nog steeds zand nodig en er liggen afspraken met Van Herwaarden, dat is overgegaan op de naam Xella. De provincie komt daarom in 2000 met een oplossing. Het bedrijf mag meer zand winnen in het Valkenburgse Meer om zo het verlies van het andere meer te compenseren.
Naar de Raad van State
Xella krijgt daarom een nieuwe vergunning voor het Valkenburgse Meer. In de nieuwe vergunning staat ook dat Xella een steilere helling mag afgraven. Hoe steiler de helling, hoe meer zand er kan worden gewonnen. Alleen nemen de risico’s dan ook toe, want bij een steilere helling wordt er meer zand afgegraven en blijft er minder ondergrond over om het water tegen te houden. Met dus de kans dat de oever ineens instort.
De oever is weggeslagen
Het hoogheemraadschap, toen nog Waterschap Oude Rijnstromen, heeft in eerste instantie geen bezwaar tegen de nieuwe vergunning. Een belanghebbende echter wel en die besluit naar de rechter te stappen. Die zaak loopt door tot bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter van Nederland.
Rapport van Deltares
Het duurt een paar jaar voor de zaak bij de rechter komt. Inmiddels heeft het Hoogheemraadschap zich bedacht. Zij zeggen nu een ‘voortschrijdend inzicht’ te hebben en scharen zich achter de belanghebbende en zijn ook tegen de vergunning en de zandwinning in het Valkenburgse Meer.
Ze verwijzen hierbij naar een net verschenen rapport van kennisinstituut Deltares uit Delft. In dit rapport wordt gekeken naar de oeverstabiliteit bij zandwinningen. Volgens de onderzoekers kunnen er bij de zandwinning ‘oever-inscharingen’ optreden. Dat zijn de ineenstortingen van de oever, zoals nu bij het Valkenburgse Meer te zien is.
Wetenschappers
“De oever-inscharingen zijn soms onverwacht groot en kunnen daardoor tot schade aan de omgeving van de zandwinput leiden. Dit is de laatste decennia vooral gebleken in het westen en het noordoosten van Nederland”, waarschuwen de onderzoekers in 2008.
De wetenschappers zagen dat er steeds minder plekken kwamen voor zandwinningen. “Als gevolg daarvan bestaat de tendens bestaande zandwinningen optimaal te benutten. Om het ruimtebeslag van zandwinningen te beperken, wordt gestreefd naar zo steil mogelijke taluds en wordt steeds dieper gewonnen.”
Twee factoren
Het rapport beschrijft de zandwinningen in het algemeen, maar gaat niet in op de situatie van het Valkenburgse Meer. Maar het Hoogheemraadschap zegt dat de conclusies voor voorzichtigheid zouden moeten zorgen. Als er oever-inscharingen zijn, komt dat door twee factoren, namelijk de manier waarop de zandwinning plaatsvindt en de samenstelling van de bodem. Volgens de onderzoekers worden er voorafgaand aan de zandwinning maar weinig monsters genomen en kan de grond in de praktijk hierdoor afwijken van wat er uit een eerste analyse is gekomen.
Veilig zand gewonnen
De Raad van State schuift het rapport van Deltares in deze zaak terzijde. Volgens de bestuursrechters is het door het Hoogheemraadschap te laat ingediend. Hierdoor kan de provincie hier niet op antwoorden, wat niet goed zou zijn voor de rechtsgang.
Daarnaast heeft de provincie een eigen rapport, opgesteld door Grontmij (nu: Sweco). In dit rapport staat dat er in het Valkenburgse Meer wel degelijk veilig zand kan worden gewonnen. Uit het onderzoeksrapport van Grontmij blijkt dat zij zich hierbij hebben gebaseerd op één boring op 45 meter diepte en zes sonderingen op deze diepte. Een sondering is een meting van onder meer de gronddruk met een speciaal apparaat.
Dieper en steiler
De Raad van State wijst de bezwaren van het Hoogheemraadschap en de belanghebbende af. Hierdoor mag de provincie Zuid-Holland een nieuwe vergunning voor de zandwinning geven. Tot 2032 mag er zand worden gewonnen. Daarnaast mag het Valkenburgse Meer ook dieper en steiler worden afgegraven. De maximale winningsdiepte wordt 40 in plaats van 30 meter en de helling wordt een flink stuk steiler.
Bovendien krijgt Xella de mogelijkheid om het Valkenburgse Meer uit te breiden met een extra 21 hectare. “Zodra de vraag naar zand daarvoor aanleiding geeft, mag de zandwinning vanuit het Valkenburgse Meer uitbreiden in zuidelijke richting”, schrijven de provincie en de gemeenten Katwijk en Wassenaar in 2014.
Groene Zone
Dit extra gebied moet aan de zuidkant van het Valkenburgse Meer komen, de plek waar de oevers deze maand zijn ingestort. Hoewel er al sinds het begin van de eeuw wordt gesproken over deze uitbreiding, is die er tot nu toe nooit gekomen. In juni 2020 presenteert de gemeente Wassenaar een nieuw plan voor de ‘Groene Zone’ in de gemeente. Hierin wordt nog steeds gesproken over de aankomende uitbreiding van het Valkenburgse Meer, maar het is nog steeds niet duidelijk wanneer deze er zou moeten komen.
De zandwinning in het Valkenburgse Meer gaat ondertussen gestaag door. Tot op 1 april de waarschuwingen van het Hoogheemraadschap uit lijken te komen en een groot deel van de oever aan de zuidelijke kant van het meer wordt weggeslagen. Het is nog niet duidelijk wat de ineenstorting heeft veroorzaakt. “Hier loopt nog een onderzoek naar”, laat een woordvoerder van het Hoogheemraadschap weten.
Niet ingaan op uitspraak
De woordvoerder wil daarom niet ingaan op het ingediende rapport en de uitspraak van de Raad van State uit 2008. “Hier kunnen we nu nog niets over zeggen. We wachten eerst de resultaten van het onderzoek af.” Ook de provincie Zuid-Holland wil eerst het onderzoek afwachten voor het wil reageren.
Tot het onderzoek is afgerond, is ook de zandwinning stopgezet. Net als de recreatiemogelijkheden op het Valkenburgse Meer. Voorlopig mag er door de onzekerheid over de sterkte van de oevers helemaal niemand komen.
Telefoon Redactie
071 - 5425160
